Zachowek
niezwykle złożona instytucja prawa spadkowego
Śmierć bliskiej osoby jest związana ze skutkami prawnymi dla przyszłych spadkobierców.
Gdy spadkodawca pomija członków rodziny w testamencie do objęcia po nim majątku, przysługuje im pewne prawo. Tym prawem jest zachowek. Zachowek jest ochroną interesów najbliższych krewnych zmarłego. Jest to świadczenie pieniężne na rzecz pominiętych w testamencie osób najbliższych spadkodawcy.
Czym jest zachowek?
Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy, są to zstępni (każdy kolejny potomek spadkodawcy), małżonek oraz rodzice spadkodawcy. W dziedziczeniu ustawowym chodzi przy tym o formalne więzy pokrewieństwa, a nie bliskość w znaczeniu faktycznym. Najczęściej bowiem to ta osoba, która w rzeczywistości była najbliżej ze spadkodawcą otrzymuje od niego majątek. Jeśli przy tym spadkobierca pomija niektóre lub wszystkie osoby spośród formalnie jemu najbliższych, pojawia się ZACHOWEK.
Z pozoru wydaje się, że przepisy o zachowku są proste, jednak gdy przyjrzymy się im bliżej lub kiedy analizujemy konkretną sytuację to rezultaty stają się bardziej niespodziewane.
Czym jest substrat zachowku?
Substrat zachowku to wartość, która jest podstawą do ustalenia konkretnej sumy wyrażającej należny uprawnionemu zachowek. Do jego ustalenia potrzebujemy określić tzw. czystą wartość spadku, a następnie doliczyć do niej wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę.
Jak dostać zachowek?
Prawo do zachowku uzyskują również osoby, powołane do spadku w dziedziczeniu ustawowym, nawet jeśli zostały przez spadkobiercę powołane w testamencie do dziedziczenia, ale ich udział w spadku nie pokrywa wysokości należnego im zachowku.
Roszczenie o zachowek może być dochodzone przed sądem w drodze powództwa o zapłatę zachowku. Jednak zapłata zachowku może nastąpić również dobrowolnie na podstawie zawartej ugody.
Dobrowolna wypłata zachowku
Ugoda zawarta między uprawnionym do zachowku, a osobą zobowiązaną do jego zapłaty jest dobrym rozwiązaniem, gdy roszczenie jest bezsporne i nieprzedawnione.
Jakie są korzyści z ugody o zachowek?
Po pierwsze, zawarcie ugody pozwala na ominięcie opłat sądowych.
Po drugie, w ramach ugody o zachowek można dopasować wysokość kwoty do rzeczywistej sytuacji majątkowej zobowiązanego do zapłaty świadczenia pieniężnego – zachowku. Korzyścią dla uprawnionego do zachowku będzie możliwość rzeczywistego otrzymania kwoty pieniężnej w krótkim czasie. Po trzecie, kwota zachowku może zostać rozłożona na odpowiednie raty lub odłożona w czasie np. do czasu sprzedaży odziedziczonego majątku – mieszkania, auta.
Zawarcie ugody o zachowek pozwala uniknąć dodatkowych kosztów, utrzymanie pozytywnych relacji między uprawnionym a zobowiązanym. Jest korzystne dla obydwu stron.
Sądowe dochodzenie zapłaty zachowku
W przypadku braku woli zawarcia ugody co do zapłaty zachowku – spór co do wysokości lub niezgodności żądania zachowku z zasadami współżycia społecznego, jedynym sposobem otrzymania zachowku jest droga sądowa.
Uprawniony do zachowku powinien wezwać do zapłaty zachowku zobowiązanego, a w przypadku, gdy ten odmawia – uprawniony powinien złożyć powództwo do zapłaty zachowku. W tym celu uprawniony do zachowku powinien skorzystać z pomocy prawnej.
Jaki wpływ ma darowizna na zachowek?
Często rozwiązaniem mającym na celu uniknięcie w przyszłości płacenia zachowku, jest dokonanie za życia, darowizny. Jednak, takie rozwiązane nie chroni obdarowanego przed roszczeniem o zachowek osób uprawnionych.
Dokonanie darowizny za życia spadkodawcy nie chroni przed roszczeniem o zachowek. Ważnym elementem jest to na czyją rzecz dokonano darowizny. Pod uwagę należy wziąć dwa przypadki:
Darowiznę na rzecz przyszłych spadkobierców
Darowiznę na rzecz osób obcych
Gdy darowizna została wykonana 10 lat od otwarcia spadku, to darowany majątek na rzecz osób postronnych nie bierze udziału w podziale spadkowym i nie wlicza się do substratu zachowku. Darowizna została dokonana na rzecz osób bliskich – spadkobierców ustawowych, to będzie ona zawsze doliczana do wartości spadku.
Gdy darowizna nie wchodzi do masy spadkowej, wcale nie wyklucza to wyliczenia jej wartości do zachowku. Instytucja zachowku ma za zadanie chronić rodzinę przed swobodnym dysponowaniem przez niego majątkiem właśnie za pomocą darowizny. Np. przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Zachowku może dochodzić najbliższa rodzina spadkodawcy, której roszenie nie zostały zaspokojone. Zachowek jako swoiste odszkodowanie może być również żądane od obdarowanego. Sprawdź komu należy się zachowek.
Możesz starać się o zachowek, gdy uzyskana przez ciebie wartość spadku jest niższa niż przysługująca ci kwota zachowku.
Jak obliczyć zachowek?
Przy ustalaniu wartości należnego zachowku istotna jest wysokość substratu zachowku, do której dolicza się dokonane przez spadkodawcę niektóre darowizny.
Darowizny dolicza się do spadku bez względu od istnienia przedmiotu.
Jakie darowizny nie są wliczane do wartości spadku?
W przypadku dziedziczenia ustawowego nie dolicza się do substratu zachowku drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych oraz darowizn dokonanych po upływie 10 lat licząc wstecz od chwili otwarcia spadku na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku.
Pierwszym krokiem do obliczenia zachowku jest wskazanie udziału spadkowego z ustawy – bez względu czy spadkodawca pozostawił testament czy nie. Ma on przełożenie na wysokość przypadającego roszczenia o zachowek. Ustalenie udziału spadkowego, która jest podstawą ustalenia zachowku, uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek. Nie bierze się pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia oraz wydziedziczonych.
Po drugie, ustala się substrat zachowku. Jest to wartość spadku powiększona o darowizny.
Jaka jest wartość darowizny?
Wartość darowizny ustala się według stanu z dnia dokonania darowizny, a według cen z dnia ustalania zachowku.
Następnie, osobie uprawnionej do zachowku przysługuje ½ wartości udziału spadkowego. Gdy uprawniony do zachowku to osoba małoletnia lub trwale niezdolna do pracy to przysługuje jej 2/3 udziału spadkowego.
Etap końcowy to zestawienie wszystkich wielkości oraz wyliczenie konkretnej wartości zachowku.
Jaki jest podatek od zachowku?
Podatek od zachowku jest ściśle związany z kręgiem osób spokrewnionych. Małżonek, dzieci i wnuki oraz dziadkowie mogą zostać zwolnieni z podatku od zachowku.
Kto płaci podatek od zachowku?
Co do zasady, podatek od zachowku płaci – małżonek, dzieci, wnuki lub dziadkowie, jeśli fizycznie otrzymali kwotę przysługującą z tytułu zachowku. Wymieniony krąg osób najbliższych zmarłemu, może zostać zwolniony od płacenia podatku za zachowek.
Jaki jest warunek zwolnienia z podatku od zachowku?
Osoby uprawnione do otrzymania zachowku mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku. Krąg najbliższych osób zmarłemu, który jest uprawniony do zachowku to tzw. zerowa grupa podatkowa. Grupa ta podlega zwolnieniu od podatku od spadku oraz zachowku.
Skorzystanie ze zwolnienia z podatku od zachowku wiąże się ze spełnieniem warunków.
Po pierwsze, warunkiem otrzymania zwolnienia z podatku od zachowku jest dokonanie zgłoszenia do Naczelnika urzędu skarbowego w określonym terminie. Zgłoszenia na urzędowym formularzu SD-Z2 należy dokonać w terminie 6 miesięcy od chwili zaspokojenia roszczenia, czyli fizycznego otrzymania zachowku, a nie od ogłoszenia testamentu. Dodatkowo do formularza, należy również dołączyć dowód przekazania zachowku – wyciąg z konta potwierdzający przelew, kopia przekazu pocztowego itd.
Po drugie, jeśli wysokość sumy zachowku i otrzymanych darowizn od spadkodawcy z przed 5 lat od śmierci spadkodawcy, jest równa lub niższa, niż kwota wolna od podatku, czyli 9 637 zł, nie trzeba dokonywać zgłoszenia do urzędu skarbowego, tym samym płacić podatku.
Jak uniknąć płacenia zachowku?
Jest kilka przypadków, w których zachowek się nie należy. W pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę sytuację wynikające z przepisów prawa. Kilka przykładów, które pozwalają na uniknięcie płacenia zachowku:
Jednym z nich jest wydziedziczenie. Wydziedziczyć uprawnionego do zachowku może tylko spadkodawca w treści swojego testamentu. Skuteczność wydziedziczenia spadkobiercy uzależniona jest od spełnienia warunków, a przyczyny wydziedziczenia wskazane muszą być w testamencie.
Kolejnym może być zrzeczenie się dziedziczenia. Na podstawie zawarcia za życia spadkodawcy umowy o zrzeczenie się dziedziczenia z przyszłym spadkobiercą powoduje, że traci on uprawnienia do żądania zachowku.
Innym przykładem może być przedawnienie. Powództwo o zachowek ulega przedawnieniu. Okres przedawnienia roszczenia o zachowek to 5 lat od ogłoszenia testamentu. Podniesienie zarzutu przedawnienia przed sądem, jest sposobem by nie płacić zachowku.
