Sukcesja firmy
Czym jest sukcesja firmy?
Z chwilą śmierci osoby prowadzącej jakąkolwiek działalność gospodarczą, ogół praw i obowiązków przechodzi na jego następców prawnych. Jeżeli spadkobierców jest kilku, nabywają oni spadek w częściach ułamkowych, co oznacza, że do momentu działu spadku, pomiędzy spadkobiercami istnieje współwłasność ułamkowa.
Najbardziej problematyczna w przypadku śmierci osoby fizycznej dla dziedziczenia jest indywidualna działalność gospodarcza.
Aż trudno uwierzyć, ale do niedawna w prawie polskim nie istniała możliwość odziedziczenia firmy po śmierci przedsiębiorcy. Jeżeli właściciel firmy nie zdążył jej przekazać spadkobiercom za życia, dalsze kontynuowanie takiej działalności było praktycznie niemożliwe.
Dziedziczeniu podlegał wyłącznie majątek przedsiębiorstwa zmarłego, jednak nie mógł być on wykorzystany w ramach dotychczas istniejącego przedsiębiorstwa. Spadkobiercy zmarłego mogli jedynie próbować ratować to, co było możliwe do uratowania, np. poprzez rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej czy powołanie spółki. Przy znanym i wąskim kręgu spadkobierców szanse na uratowanie czegokolwiek z majątku przedsiębiorstwa wzrastały, ale nadal było to zadanie z kręgu tych niemożliwych do wykonania.
Właśnie z tego powodu, nie ma w naszym kraju wielu firm mogących poszczycić się wielopokoleniową tradycją, jak to jest innych państwach.
Dopiero w 2018 r. ustawodawca pozwolił na dziedziczenie całych przedsiębiorstw i kontynuowanie ich działalności przez spadkobierców, wprowadzając pojęcie zarządu sukcesyjnego. Cel regulacji to umożliwienie przetrwania firmie – w tym ochronienie jej majątku, zachowanie kontraktów, a także miejsc pracy.
Czym jest zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny to nic innego jak forma tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem, tuż po śmierci przedsiębiorcy, nim zostanie ustalone kto przejmie, odziedziczy firmę po zmarłym. Jest to też czas dla ewentualnych następców prawnych na podjęcie decyzji, czy chcą kontynuować działalność po zmarłym przedsiębiorcy, a może sprzedać firmę, a może ją zlikwidować.
Kto wykonuje zarząd sukcesyjny?
Zarząd wykonuje zarządca sukcesyjny, który jest odpowiedzialny za prowadzenie przedsiębiorstwa do czasu uregulowania formalności spadkowych, w szczególności za umowy z pracownikami, kontakty z kontrahentami, sprawy podatkowe czy ZUS. Zarząd wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres, na czas nie dłuższy niż 5 lat.
Jak powołać zarządcę sukcesyjnego?
Warto pamiętać, że o tzw. sukcesję w przedsiębiorstwie można zadbać jeszcze za życia – choć w natłoku codziennych obowiązków i dążeniu do rozwoju firmy rzadko myśli się o tak dalekiej przyszłości, to nie jest to słuszne, zwłaszcza biorąc pod uwagę, jak niewielu formalności wymaga takie działanie.
Nie jest potrzebna wizyta u notariusza, ani dokonywanie innych czynności urzędowych. Przedsiębiorca powołuje przyszłego zarządcę sukcesyjnego w formie pisemnego oświadczenia, kolejno musi uzyskać na piśmie jego zgodę w tej sprawie. Następnie, aby doszło do rejestracji zarządcy sukcesyjnego, zgłasza ten fakt w systemie CEIDG.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez żyjącego przedsiębiorcę nie wiąże się z żadnym ryzykiem. Przede wszystkim, tak powołanego zarządcę można zawsze odwołać. Nadto, powołany zarządca sukcesyjny, gdy właściciel firmy żyje nie ma żadnych praw – nie może zarządzać przedsiębiorstwem, nie może podejmować żadnych decyzji z nim związanych, nie przysługują mu żadne korzyści. Rola do jakiej został powołany rozpoczyna się dopiero z chwilą śmierci właściciela przedsiębiorstwa.
Jakie są korzyści z wyznaczenia zarządcy sukcesyjnego?
Wyznaczenie zarządcy sukcesyjnego jeszcze przed śmiercią przedsiębiorcy ma wiele znaczących korzyści:
1. przedsiębiorstwo zachowuje pełną płynność działania,
zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy może zająć się prowadzeniem firmy (bez konieczności załatwiania spraw u notariusza),
umowy z pracownikami pozostaną w mocy,
można zachować ciągłość wykonywania kontraktów,
zarządca może szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji lub zezwoleń.
Co zrobić jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przed śmiercią przedsiębiorcy??
Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony przed śmiercią przedsiębiorcy nadal można powołać zarządcę, jednak termin na to jest ograniczony do dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, później bezpowrotnie wygasa. Ograniczony jest również krąg osób mogących tego dokonać do:
- małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
- spadkobiercy ustawowemu przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- spadkobiercy testamentowemu przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
- zapisobiercy windykacyjnemu, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy nie jest tak proste jak za życia samego przedsiębiorcy. Wszystkie związane z tym faktem oświadczenia należy złożyć przed notariuszem – inaczej będą nieważne. To notariusz zgłosi powołanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.
Istotne jest również to, iż do powołania zarządcy sukcesyjnego przez małżonka przedsiębiorcy lub przez spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Jakie obowiązki ma zarządca sukcesyjny?
Obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest takie prowadzenie przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela, by w momencie przejęcia spadku przez spadkobierców stanowiło ono rzeczywistą wartość.
Zarządca sukcesyjny działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. To oni solidarnie odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Mają też prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa. Zysk wypłacany jest im przez zarządcę sukcesyjnego w odpowiednich częściach.
Sama funkcja zarządcy nie stawia go na równi ze spadkobiercami – zarządca sukcesyjny nie staje się spadkobiercą (chyba, że jest nim ustawowo lub został powołany testamentowo) i nawet jeśli pod jego zarządem firma wygeneruje zysk, nie ma on prawa do udziału w tym zysku.
Ważnym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku obejmującego:
- składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy
długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.
Obowiązek ten powinien zostać wykonany niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego, czyli po objęciu funkcji przez zarządcę sukcesyjnego.
Warto tu podkreślić, że zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za długi zaciągnięte przez przedsiębiorcę, jednak jest odpowiedzialny przed spadkobiercami za nienależyte pełnienie swoich obowiązków.
Po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą żądać od zarządcy sprawozdania z prowadzenia przez niego przedsiębiorstwa w spadk
Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna to drugie z dwóch głównych – obok zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej – rozwiązań na niwie sukcesji firm rodzinnych. Pozwala ona na skuteczne zarządzanie majątkiem przekazanym przez fundatora i stanowi finansowe zaplecze wskazanym przez fundatora beneficjentom.
To narzędzie, które ma zabezpieczać firmy i kapitał przed rozdrobnieniem, wzmocnić rodzimy biznes oraz ułatwić wielopokoleniową sukcesję w rodzinnych firmach. Potrzeba wprowadzenia takiego rozwiązania do polskiego systemu prawnego była zgłaszana przez środowiska zrzeszające firmy rodzinne już od dłuższego czasu. Projekt zakłada, że fundacja rodzinna jako nowa forma prawna pojawi się w Polsce od 2022 r., na ten moment jest w trakcie prac legislacyjnych.
Zdarzają się komplikacje
Dziedziczenie spółki cywilnej
Spółka cywilna to jedynie umowa nazwana, będąca zobowiązaniem dwóch lub więcej przedsiębiorców do prowadzenia wspólnej działalności w celu osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, poprzez działanie w określony sposób, a w szczególności poprzez wniesienie wkładów. W myśl art. 872 kodeksu cywilnego można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. Jednak, jeżeli umowa spółki nie zawiera postanowienia przewidującego wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika, stosunek prawny spółki wygasa (wobec zmarłego wspólnika z chwilą jego śmierci). W takim przypadku w skład spadku wchodzą prawa majątkowe powstające w razie wystąpienia wspólnika, określone zgodnie z art. 871 kodeksu cywilnego. Spadkobiercy dziedziczą jedynie roszczenie o spłatę na zasadach określonych w tym przepisie, a także wierzytelności powstałe po stronie wspólnika, w tym o wypłatę części zysku spółki.
Dziedziczenie spółki osobowej
Gdy zmarły posiadał udziały w spółkach osobowych takich jak: spółka jawna, spółka partnerska, zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, jego śmierć stanowi jedną z przesłanek rozwiązania tych spółek. Jednakże w przypadku spółki jawnej jest to przesłanka, która daje możliwość podjęcie tych działań. Gdyż jeżeli umowa spółki zawiera odmienne regulacje, tj. stanowi, iż w przypadku śmierci wspólnika spółka trwa nadal, bądź podjęta zostanie decyzja o dalszym funkcjonowaniu spółki, do rozwiązania nie dochodzi. Kodeks spółek handlowych przyznaje spadkobiercom spółki jawnej dodatkowo możliwość żądania jej przekształcenia w spółkę komandytową i przyznania im w przekształconej spółce statutu komandytariusza.
Prawa zmarłego wspólnika spółki jawnej przysługują wspólnie wszystkim spadkobiercom (o ile nie zostało to określone odmiennie w umowie), jednakże do ich wykonywania spadkobiercy muszą powołać wspólnego przedstawiciela. Wspólnicy mogą w umowie spółki zastrzec, że tylko poszczególni spadkobiercy (np. posiadający określone cechy bądź wykształcenie) mogą wstąpić do spółki w miejsce zmarłego, mogą też poszczególnych spadkobierców takiej możliwości pozbawić. Jeżeli spadkobiercy do spółki nie mogą wstąpić, wówczas przysługuje im spłata wartości udziału kapitałowego zmarłego wspólnika, obejmującego zarówno wniesione przez niego wkłady, jak i przypadający na zmarłego zysk pozostawiony w spółce.
Dziedziczenie spółki komandytowej
Jeżeli chodzi o spółkę komandytową, to śmierci jednego z jej wspólników i związane z tym skutki uzależnione są od tego, czy pełnił on w spółce rolę komplementariusza czy komandytariusza. W przypadku komplementariusza (zwłaszcza gdy był on jeden) może to powodować rozwiązanie spółki. Natomiast w przypadku komandytariusza spółki komandytowej, ogół praw i obowiązków dziedziczony jest przez spadkobierców, jednak do ich wykonywania konieczne jest powołanie wspólnego przedstawiciela..
Dziedziczenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Najmniejsze komplikacje powoduje śmierć osoby fizycznej będącej wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bądź akcjonariuszem spółki akcyjnej. Udziały bądź akcje mogą być bez ograniczeń włączane do masy spadkowej i dziedziczone na zasadach ogólnych, określonych w kodeksie cywilnym. Przepisy dotyczące spółki akcyjnej nie przewidują, co do zasady, możliwości ograniczenia w zakresie dziedziczenia spadkobierców po zmarłym akcjonariuszu, tylko umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może stanowić odmienne regulacje i ograniczać bądź wyłączać możliwość wstąpienia do spółki spadkobierców, przy czym powinna ona określać także zasady i warunki spłaty spadkobierców pozbawionych możliwości wstąpienia do spółki.
Zadbaj o spokojną przyszłość swoich bliskich
Nie lubimy zastanawiać się, co będzie za parę lat, nie wspominając o tym, co będzie po śmierci naszej czy naszych bliskich. Nawet pisanie testamentów wciąż należy do rzadkości, choć widać w tym kierunku zmiany na lepsze. Warto już dziś zadbać o losy naszej firmy i w ten sposób dzięki jednemu działaniu zabezpieczyć szereg ważnych dla siebie i naszych bliskich interesów. Nasi specjaliści pomogą Państwu zaplanować sukcesję firmy i dopełnią wszelkich niezbędnych formalności.
