Wyliczenie kwoty należnej tytułem zachowku

Wyliczenie kwoty należnej tytułem zachowku wymaga ustalenia udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku oraz ustalenia wartości pieniężnej spadku z uwzględnieniem darowizn poczynionych przez spadkodawcę (substrat zachowku).

Wyrok
Sądu Okręgowego w Łodzi – II Wydział Cywilny
z dnia 15 kwietnia 2016 r.
II C 666/14

Teza

Wyliczenie kwoty należnej tytułem zachowku wymaga ustalenia udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku oraz ustalenia wartości pieniężnej spadku z uwzględnieniem darowizn poczynionych przez spadkodawcę (substrat zachowku). Po ustaleniu udziału spadkowego w oparciu o przepisy regulujące porządek dziedziczenia ustawowego należy dokonać przemnożenia określonego w ten sposób udziału przez ⅔, gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, albo przez ½ w pozostałych przypadkach. Określenie przymiotu w postaci trwałej niezdolności do pracy i małoletniości następuje winno nastąpić na dzień otwarcia spadku.

Skład sądu

Przewodniczący: Dorota Liczberska – Dębska
Protokolant: Agnieszka Jabłońska

W pozwie z 30 kwietnia 2014 r. M. K. (1) wniosła o zasądzenie od E. D., tytułem zachowku, kwoty 200.000 zł z ustawowymi odsetkami od daty wytoczenia powództwa do dnia zapłaty. W odpowiedzi na pozew z dnia 11 czerwca 2014 r. E. D. wniosła o oddalenie powództwa w całości, wskazując, że roszczenie powódki zostało zaspokojone w pełnej wysokości w darowiźnie dokonanej przez spadkodawcę na podstawie umowy z dnia 31 października 1996 r.Sąd Okręgowy ustalił, że M. P. (1) zmarła 30 maja 2009 r., pozostawiając czwórkę dzieci. Spadek po M. P. (1) nabyła w całości E. D. na podstawie testamentu. W testamencie M. P. (1) wskazała, że M. K. (2) oraz L. P. zostali już wyposażeni. Powódka i jej mąż otrzymali w darowiźnie działkę zabudowaną w G., a syn L. P. otrzymał niezabudowaną działkę. Na darowanej działce M. K. (1) i M. K. (3) ustanowili służebność osobistą na rzecz M. P. (1), która miała prawo korzystać z domu mieszkalnego.

Wartość nieruchomości w G. (darowanej M. K. (1) i M. K. (3)) wynosiła 104.000 zł, a dla drugiej działki (darowanej L. P.) 46.000 zł, według opinii biegłego. Sąd ustalił również, że przed śmiercią M. P. (1) wystąpiła ona z powództwem o odwołanie darowizny dokonanej na rzecz powódki, jednak sprawa została oddalona. Po dokonaniu darowizn, w latach 2009-2013, miały miejsce różne procedury związane z nieruchomościami, w tym decyzje administracyjne dotyczące prawa użytkowania wieczystego do nieruchomości w W. (w tym również sprzedaż udziałów w tej nieruchomości przez pozwaną).

Sąd uwzględnił opinię biegłych w zakresie ustalenia wartości nieruchomości. Ustalono, że nieruchomości w G. i W. miały dużą wartość rynkową, z której część stanowiła darowiznę na rzecz powódki. Pozwana również poniosła koszty związane z uzyskaniem użytkowania wieczystego tych nieruchomości.

W dniu 2 kwietnia 2014 r. powódka wysłała do pozwanej wezwanie do zapłaty 200.000 zł tytułem uzupełnienia zachowku, jednak pozwana odmówiła spełnienia żądania.

Sąd, w oparciu o zgromadzone dowody, zeznania świadków oraz opinie biegłych, postanowił wyjaśnić wartość nieruchomości i ustalić, czy darowizna zaspokoiła roszczenie powódki o zachowek. Ostatecznie, rozstrzygnął, czy powódka ma prawo do dochodzenia dodatkowej kwoty zachowku.

Sąd zważył, co następuje:

Sąd stwierdził, że powódka ma pełne prawo do zachowku po zmarłej matce. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, każdemu zstępnemu (czyli dziecku), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy przysługuje zachowek, który wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który by przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, chyba że uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, w takim przypadku zachowek wynosi dwie trzecie tego udziału. Powódka, będąca córką spadkodawczyni, spełnia warunki, by otrzymać zachowek, ponieważ nie została wydziedziczona ani nie została uznana za niegodną dziedziczenia.

1. Brak podstaw do pozbawienia prawa do zachowku – Sąd nie uznał konfliktu między powódką a jej matką za podstawę do pozbawienia jej prawa do zachowku. Sąd zauważył, że taki konflikt był częścią normalnych problemów rodzinnych, które często występują w relacjach międzypokoleniowych, zwłaszcza w starszym wieku, i nie ma podstaw, by uznać ten konflikt za wystarczający do pozbawienia prawa do zachowku. Sąd podkreślił, że powódka nie dopuściła się rażącej niewdzięczności, ponieważ sąd rozpatrywał już podobny problem w innym postępowaniu dotyczącym darowizny uczynionej przez matkę powódki, i wówczas powództwo o odwołanie darowizny zostało oddalone.
   
2. Obliczenie zachowku – Sąd przystąpił do wyliczenia wysokości zachowku. Zgodnie z przepisami, należy najpierw ustalić, jaka byłaby część spadku powódki w przypadku dziedziczenia ustawowego, a potem wyliczyć wysokość zachowku. Powódce w ramach dziedziczenia ustawowego przypadałoby 1/4 spadku. Zachowek wynosi więc połowę tej kwoty, czyli 1/8 wartości całego spadku.
   
3. Obliczenie substratu zachowku – Kolejnym krokiem było ustalenie wartości substratu zachowku, czyli rzeczywistej wartości spadku, z uwzględnieniem darowizn poczynionych przez spadkodawczynię. Wartość substratu oblicza się na podstawie darowizn, które miały miejsce do 10 lat przed śmiercią spadkodawcy, oraz na podstawie wartości rynkowej składników majątku w dniu otwarcia spadku.
   
   Darowizny – Sąd uwzględnił darowizny, które spadkodawczyni uczyniła na rzecz powódki, w tym darowiznę nieruchomości. Wyjął natomiast darowizny sprzed ponad 10 lat, których nie dolicza się do wartości spadku.
   
   Ekspektatywa – Istotnym składnikiem spadku była ekspektatywa prawa do nieruchomości w Warszawie, która z czasem stała się rzeczywistym majątkiem, co zwiększyło wartość spadku.
   
4. Wyliczenie wartości spadku – Sąd ustalił, że wartość spadku, uwzględniając darowizny i ekspektatywy, wynosiła 2.316.687 zł. Na tę kwotę składały się różne składniki majątku, w tym wartość ekspektatywy udziału w nieruchomościach oraz darowizny dokonane przez spadkodawczynię na rzecz powódki i jej rodziny.
   
5. Zasądzenie kwoty zachowku – Na podstawie wyliczonego substratu zachowku, sąd zasądził kwotę 289.585,87 zł na rzecz powódki, z czego powódka już wcześniej otrzymała darowiznę o wartości 52.000 zł, w związku z czym zasądzenie dotyczyło kwoty 237.585,87 zł. Jednakże Sąd zasądził tylko kwotę 200.000 zł, uwzględniając trudną sytuację materialną pozwanej i rozkładając ją na dwie raty.
   
6. Rozłożenie zasądzonej kwoty na raty – Sąd, kierując się trudną sytuacją finansową pozwanej, postanowił rozłożyć zasądzoną kwotę na dwie raty: pierwsza rata w wysokości 40.000 zł miała być zapłacona do 15 maja 2016 r., a druga rata w wysokości 160.000 zł do 31 stycznia 2017 r. Sąd uznał, że pozwana posiada wystarczające środki na spłatę pierwszej raty, a drugą ratę będzie w stanie zapłacić po sprzedaży nieruchomości, w związku z czym wyznaczono termin na jej zapłatę.
   
7. Odsetki od rat – Sąd postanowił, że w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, pozwana będzie zobowiązana do zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty raty, która nie została zapłacona w terminie.
   
8. Rozstrzyganie o kosztach procesu – Ponieważ powódka wygrała sprawę w całości, sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki koszty procesu. Koszty te wyniosły łącznie 11.990,17 zł, w tym opłata od pozwu, wynagrodzenie pełnomocnika powódki, zaliczki na biegłych oraz inne koszty związane z postępowaniem sądowym. Sąd szczegółowo uwzględnił rodzaj sprawy i stopień trudności, co miało wpływ na wysokość wynagrodzenia pełnomocnika.
   
9. Zwolnienie od kosztów sądowych – Sąd również uwzględnił trudną sytuację materialną pozwanej, która złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, co zostało uwzględnione w kontekście orzekania o kosztach procesu.
   
   Reasumując, sąd przyznał powódce pełną kwotę zachowku, uwzględniając jej prawo do części spadku po matce oraz wartość darowizn dokonanych przez spadkodawczynię. W związku z trudną sytuacją finansową pozwanej, rozłożono zasądzoną kwotę na dwie raty, a koszty procesu obciążono pozwaną.