Testament a choroba alkoholowa – czy nietrzeźwy spadkodawca może przekazać majątek?

Testament jest jednym z najważniejszych dokumentów dotyczących rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Jednak nie każdy testament może być uznany za ważny. Co dzieje się w przypadku, gdy testament został sporządzony w stanie nietrzeźwości? Czy sąd może uznać taki dokument za nieważny? Odpowiedzi na te pytania zależą od wielu czynników, w tym ustaleń faktycznych, zeznań świadków oraz opinii biegłych.

Swobodne powzięcie decyzji a stan nietrzeźwości

Jednym z podstawowych warunków ważności testamentu jest swobodne powzięcie decyzji oraz wyrażenie woli spadkodawcy. Testament sporządzony w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji, na przykład w wyniku nadużywania alkoholu, może zostać zakwestionowany.

W przedmiotowej sprawie sąd rejonowy bada, czy spadkodawca w chwili sporządzania testamentu był zdolny do podjęcia świadomej decyzji. W przypadku wątpliwości co do jego stanu zdrowia, mogą zostać powołani biegli, a także analizowana dokumentacja medyczna, w tym historia choroby.

Stwierdzenie nabycia spadku a nieważność testamentu

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku może zostać wszczęte na podstawie testamentu lub na podstawie ustawy, jeśli testament okaże się nieważny. Uczestnicy postępowania, którzy kwestionują ważność testamentu, muszą przedstawić dowody na to, że spadkodawca nie był zdolny do sporządzenia testamentu. W takiej sytuacji w toku sprawy kluczowe znaczenie będą miały zeznania świadków oraz opinia biegłego psychiatry, który ocenił stan spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu.

W jakich okolicznościach można podważyć testament?

Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że testament może być uznany za nieważny, jeśli istnieją dowody na to, że spadkodawca:

• znajdował się w stanie wyłączającym świadome działanie,
• działał pod wpływem przymusu lub w wyniku sprzeczności interesów,
• był w stanie znacznego nadużycia alkoholu w chwili sporządzania testamentu.

W przypadku testamentu notarialnego, sporządzonego w kancelarii notarialnej w formie aktu notarialnego, notariusz powinien zadbać o to, by spadkodawca był świadomy swoich działań. Jednak nawet testament notarialny może zostać zakwestionowany, jeśli pojawią się dowody na to, że wola spadkodawcy była ograniczona.

Konsekwencje unieważnienia testamentu

W przypadku uznania testamentu za nieważny, dziedziczenie odbywa się na podstawie ustawy, co oznacza, że spadek przypada ustawowym spadkobiercom. Może to oznaczać konieczność odrzucenia spadku przez niektórych uczestników postępowania, jeśli spadkodawca pozostawił długi.

Przykłady wyroków sądowych:

Sygn. akt III Ca 1901/17

W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Okręgowy w Łodzi (sygn. akt III Ca 1901/17) kwestionowano ważność testamentu własnoręcznego sporządzonego przez spadkodawcę, który miał długą historię nadużywania alkoholu. Sąd Rejonowy uznał testament za ważny, wskazując, że spadkodawca mimo nałogu był w stanie samodzielnie zarządzać swoimi sprawami, co potwierdziły zeznania świadków oraz opinia biegłego. Uczestnik postępowania odwołał się od tej decyzji, argumentując, że spadkodawca w chwili sporządzania testamentu mógł znajdować się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji. Sąd Okręgowy po przeanalizowaniu materiału dowodowego, w tym opinii biegłych, uznał jednak, że brak jest wystarczających dowodów na nieważność testamentu i oddalił apelację.

Sygn. akt II Ca 1374/17

1. Stan faktyczny:
Postępowanie dotyczyło stwierdzenia nabycia spadku po H.J. (1), zmarłej w 2006 r. Spadkodawczyni sporządziła testament notarialny, w którym powołała do całości spadku B.P. i L.P. (1), jednocześnie wydziedziczając swoje dzieci i wnuka. Sąd Rejonowy, badając okoliczności sporządzenia testamentu, uznał go za nieważny z uwagi na brak swobody testowania wynikający z uzależnienia spadkodawczyni od alkoholu oraz silnego wpływu L.P. (1). W konsekwencji Sąd Rejonowy orzekł dziedziczenie ustawowe.

2. Kluczowe ustalenia Sądu Rejonowego:

• Spadkodawczyni od lat zmagała się z chorobą alkoholową, co wpływało na jej zdolność do podejmowania świadomych i swobodnych decyzji.
• Po śmierci męża zaczęła nadużywać alkoholu, co doprowadziło do konfliktów rodzinnych oraz stopniowego odsunięcia się od dzieci.
• W ostatnich latach życia mieszkała z wnioskodawcą (L.P. (1)), który przejął nad nią kontrolę, zarządzał jej sprawami majątkowymi i ograniczał jej kontakty z rodziną.
• Opinie biegłych psychiatry i psychologa potwierdziły, że H.J. (1) była uzależniona od alkoholu i podatna na sugestie innych osób. W momencie sporządzania testamentu jej decyzje nie były swobodne.
• Notariusz, sporządzając testament, nie miał wystarczających narzędzi do oceny rzeczywistego stanu psychicznego testatorki.

3. Postanowienie Sądu Rejonowego:
Sąd uznał testament za nieważny na podstawie art. 945 § 1 pkt 1 k.c. i orzekł dziedziczenie ustawowe.

4. Apelacja:
Spadkobiercy testamentowi (L.P. (1) i B.P.) zaskarżyli orzeczenie, podnosząc m.in.:

• Błędne ustalenia co do stanu zdrowia spadkodawczyni oraz jej rzekomego uzależnienia od alkoholu.
• Nieprawidłową ocenę dowodów, w tym zeznań świadków i opinii biegłych.
• Pominięcie wywiadów środowiskowych i opinii lekarzy, którzy nie potwierdzili alkoholizmu spadkodawczyni.
• Naruszenie procedury przez Sąd I instancji.

5. Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego:
Sąd II instancji oddalił apelację, uznając ją za bezzasadną. Wskazał, że:

• Ocena dowodów przez Sąd Rejonowy była prawidłowa i zgodna z zasadami logiki oraz doświadczenia życiowego.
• Zeznania świadków (zwłaszcza lekarza rodzinnego) i opinie biegłych jednoznacznie potwierdziły, że spadkodawczyni nie była zdolna do swobodnego testowania.
• L.P. (1) miał silny wpływ na spadkodawczynię, co skutkowało wydziedziczeniem dzieci i wnuka na jego korzyść.
• Notarialna forma testamentu nie wyklucza możliwości jego podważenia, jeśli istnieją dowody na brak swobody testowania.

6. Skutki orzeczenia:

• Testament został uznany za nieważny.
• Dziedziczenie odbywa się według ustawy, a spadek przypada dzieciom i wnukowi zmarłej.
• Apelujący (spadkobiercy testamentowi) zostali obciążeni kosztami postępowania apelacyjnego.

Stan nietrzeźwości oraz choroba alkoholowa mogą prowadzić do uznania testamentu za nieważny, jednak każda sprawa wymaga indywidualnej analizy dowodów i okoliczności, w których testament został sporządzony.