Postanowienie
Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 13 września 2022 r.
II CSKP 485/22
Skład sądu
Pierwszy Prezes SN Małgorzata Manowska (przewodniczący)
SSN Marcin Łochowski
SSN Mariusz Łodko (sprawozdawca)
1. Zawarcie umowy ustanawiającej ustrój rozdzielności majątkowej nie wyłącza możliwości wspólnego nabywania przez małżonków rzeczy lub praw zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego. Dochodzi wówczas do powstania współwłasności rzeczy lub wspólności praw, w których udział ułamkowy każdego małżonków wejdzie do jego osobistego majątku. Ustanie wspólności majątkowej małżonków powoduje, że do rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów art. 45 KRO ma zastosowanie jedynie za okres trwania wspólności ustawowej. Z kolei w okresie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego, do rozliczenia małżonków zastosowanie mają przepisy dotyczące współwłasności w częściach ułamkowych, w szczególności art. 207 KC.
2. Przepis art. 207 KC stanowi, że pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wysokości udziałów; w takim samym stosunku ponoszą oni wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Obejmuje on wydatki związane zarówno z czynnościami dokonywanymi w ramach zwykłego zarządu, jak i przekraczającymi zwykły zarząd, w tym nakłady, bez względu na to, czy mają one charakter konieczny, użyteczny, czy zbytkowny. W sytuacji, w której współwłaściciel poniósł określony wydatek, może on zatem żądać jego zwrotu od pozostałych współwłaścicieli w częściach odpowiadających ich udziałom.
Sytuacja była następująca:
Postanowieniem z 11 czerwca 2019 r. Sąd Rejonowy w Tarnowie ustalił, że w skład majątku wspólnego uczestników postępowania wchodzi prawo własności nieruchomości. o powierzchni 0,066 ha, której częścią składową jest budynek mieszkalny wolnostojący wraz z budynkiem garażowo-gospodarczym. Sąd przyznał prawo własności nieruchomości wnioskodawcy i zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki 183 558 zł tytułem spłaty którą rozłożył na 10 równych rat po 18 355,80 zł, płatnych w okresach kwartalnych do 15 dnia każdego kolejno następującego po sobie kwartału, począwszy od uprawomocnienia się postanowienia, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na wypadek braku płatności w terminie. Sąd zasądził także od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki 15 000 zł tytułem rozliczenia pożytków związanych z wynajmem budynku mieszkalnego, płatną w terminie jednego miesiąca od uprawomocnienia się postanowienia, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Postanowieniem z 10 września 2019 r. Sąd pierwszej instancji uzupełnił swoje postanowienie w ten sposób, że oddalił żądanie wnioskodawcy o ustalenia, że poczynił on nakłady z majątku osobistego na podlegający podziałowi majątek wspólny.
20 kwietnia 1991 r. wnioskodawca oraz uczestniczka zawarli związek małżeński, rozwiązany przez rozwód wyrokiem z 11 marca 2014 r. Umową darowizny z 22 grudnia 1993 r. matka wnioskodawcy darowała małżonkom niezabudowane nieruchomości, w tym objętą podziałem. Jeszcze w trakcie związku małżeńskiego umową majątkową z 27 stycznia 1998 r. wnioskodawca i uczestniczka wyłączyli małżeńską wspólność ustawową. Po zawarciu umowy majątkowej, w lecie 1998 r., uczestnicy postępowania rozpoczęli budowę domu i budynku garażowo-gospodarczego na darowanej im w 1993 r. nieruchomości. Prace budowlane i wykończeniowe prowadzone były jeszcze w 2014 r. Budowa była finansowana ze środków pieniężnych pochodzących z wynagrodzenia wnioskodawcy z tytułu zatrudnienia na stanowisku nauczyciela wychowania fizycznego oraz z tytułu sędziowania meczów piłki nożnej, prowadzenia drużyny piłkarskiej, prowadzenia zajęć treningowych, pełnienia funkcji trenera, jak też z wynagrodzenia uczestniczki z tytułu zatrudnienia w szkole, i ze środków pieniężnych uzyskanych z pożyczki w kwocie 4000 zł udzielonej wnioskodawcy.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że środki pieniężne przeznaczone przez wnioskodawcę na budowę budynku znacznie przekraczały wartość środków pieniężnych uzyskiwanych przez uczestniczkę, która w czasie prowadzenia inwestycji, zgodnie z ustalonym przez strony podziałem obowiązków, pracowała zawodowo, zajmowała się domem i wspólnymi małoletnimi dziećmi stron. Uczestniczka poza kilkukrotnymi wizytami na placu budowy nie interesowała się nią. Prowadzeniem inwestycji zajmował się wnioskodawca. Przez ten czas, aż do rozwiązania ich małżeństwa przez rozwód, uczestnicy postępowania prowadzili wspólne gospodarstwo domowe. W tym czasie mieszkali w mieszkaniu uczestniczki. Sąd pierwszej instancji ustalił wartość zabudowanej nieruchomości objętej postępowaniem na 367 118 zł, w tym wartość niezabudowanej nieruchomości na 36 696 zł, budynku mieszkalnego na 277 554 zł, a budynku garażowo-gospodarczego na 52 868 zł. Z tytułu wynajmu nieruchomości wnioskodawca uzyskiwał dochód w postaci czynsz najmu w kwocie 500 zł miesięcznie.
Sąd pierwszej instancji przyjął, że łącząca uczestników postępowania wspólność majątkowa małżeńska ustała dopiero na skutek rozwiązania ich małżeństwa przez rozwód. Zawarta 27 stycznia 1998 r. umowa majątkowa, ustanawiająca rozdzielność majątkową była czynnością prawną pozorną i nie wywołała skutków prawnych (art. 83 § 1 KC). Mimo jej zawarcia, uczestnicy postępowania podjęli decyzję o budowie domu, razem dokonali wyboru i zakupu projektu, finansowali inwestycję z uzyskiwanych przez nich dochodów oraz kontynuowali prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Z tego względu Sąd pierwszej instancji przyjął, że w skład majątku dorobkowego małżonków wchodzi zabudowana nieruchomość. Wydatki na budowę domu i budynku gospodarczego, finansowane były przez wnioskodawcę i uczestniczkę z dochodów wchodzących do ich majątku wspólnego i nie były nakładem z majątku osobistego wnioskodawcy na majątek wspólny. Finansowanie inwestycji z wyższych dochodów wnioskodawcy, jego zaangażowanie osobiste oraz ojca wnioskodawcy w realizację inwestycji, przy ograniczonym udziale uczestniczki w procesie inwestycyjnym, mogło uzasadniać jedynie żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 1 KRO).
Sąd pierwszej instancji uwzględnił żądanie uczestniczki rozliczenia pożytków uzyskiwanych przez wnioskodawcę z tytułu najmu budynku mieszkalnego. Uzyskane przez wnioskodawcę z tego tytułu dochody w wysokości 31 500 zł, za okres od ustania na skutek rozwodu wspólności majątkowej małżeńskiej do czerwca 2019 r., są podlegającymi rozliczeniu pożytkami (art. 207 KC). Z tego względu Sąd ten uwzględnił żądanie uczestniczki i zasądził na jej rzecz 15 000 zł.
Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił apelację wnioskodawcy. Przyjął, że inwestycja małżonków na ich nieruchomości była wspólną inwestycją rodzinną. Uczestniczka, zaspakajając potrzeby rodziny w wymiarze finansowym i pozafinansowym, poniosła istotny wkład w finansowanie inwestycji budowlanej. Decydującego znaczenia w tym zakresie nie miało to, kto fizycznie dokonywał zakupu materiałów niezbędnych do realizacji tej inwestycji, oraz kto dokonywał wypłat wynagrodzenia pracownikom pracującym na budowie. Większe zaangażowanie wnioskodawcy w czynności związane z budową domu umożliwiało uczestniczce skupienie się na obowiązkach rodzicielskich, trosce o rodzinę oraz wykonywaniu prac domowych. Zaspokajając potrzeby rodziny, zarówno w wymiarze finansowym, jak i pozafinansowym, uczestniczka umożliwiła wnioskodawcy uzyskiwanie wyższych dochodów, przeznaczonych na budowę domu.
Sąd drugiej instancji przyjął, że budowa domu była inwestycją rodzinną, a nie formą nakładu wnioskodawcy z jego majątku osobistego na majątek wspólny. Z tego względu uczestniczce przysługuje połowa wartości zabudowanej nieruchomości, jak też i połowa wartości pożytków uzyskanych przez wnioskodawcę od momentu ustania wspólności majątkowej.
