Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób, które nie dochodzą do spadku (art. 994 § 1 KC).
Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 8 sierpnia 2024 r.
III CZP 3/24
Teza
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób, które nie dochodzą do spadku (art. 994 § 1 KC).
Skład sądu
SSN Paweł Grzegorczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Monika Koba
SSN Dariusz Zawistowski
Sąd Najwyższy podjął powyższą Uchwałę w odpowiedzi na następujące pytanie: „Czy „spadkobiercą” w rozumieniu art. 994 § 1 k.c. w zakresie możliwości doliczenia do spadku darowizn bez względu na datę ich dokonania jest faktyczny spadkobierca dochodzący do spadku, czy też może nim być także potencjalny spadkobierca w ramach tego samego szczepu, który dochodziłby do spadku gdyby pierwotny spadkobierca nie chciał lub nie mógł dziedziczyć?”.
Analizując problematykę powyższego zagadnienia Sąd Najwyższy stwierdził, że doliczanie darowizn do spadku przy obliczaniu zachowku, ma kluczowe znaczenie dla ochrony praw osób uprawnionych do zachowku. Celem wskazanej regulacji jest zapobieganie utracie praw osób uprawnionych, które wynikają z działań spadkodawcy, a które mogłyby zmienić wartość majątku przeznaczonego do dziedziczenia. Powyższe nie narusza jednak prawa spadkodawcy do swobodnego dysponowania swoim majątkiem za życia, a jedynie zapewnia, że osoby uprawnione do zachowku nie zostaną pokrzywdzone.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, zasada doliczania ma zastosowanie do darowizn dokonanych za życia spadkodawcy, z wyjątkiem drobnych i tradycyjnych darowizn oraz darowizn dokonanych na rzecz osób, które nie są spadkobiercami ani osobami uprawnionymi do zachowku, jeżeli minęło więcej niż dziesięć lat od dokonania darowizny.
Najważniejszym aspektem omawianego zagadnienia jest to, jak Sąd Najwyższy traktuje kwestie związane z cechami spadkobiercy w kontekście doliczenia darowizn do spadku. W orzeczeniach sądowych przyjęto, że dla celów doliczenia darowizn kluczowy jest moment otwarcia spadku, a nie czas dokonania darowizny. Zgodnie z tym poglądem, darowizny na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku są traktowane w sposób szczególny, co sprawia, że ich wartość zawsze powinna być brana pod uwagę przy ustalaniu zachowku.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na konsekwencje, które mogą wynikać z różnorodnych interpretacji przepisów. Zmieniające się okoliczności, takie jak np. odwołanie testamentu, mogą znacząco wpłynąć na status potencjalnych spadkobierców, co powoduje, że podejście oparte na dacie dokonania darowizny jest niepraktyczne, albowiem Spadkodawca może odwołać testament w każdej chwili, w całości bądź w części. Tym samym według Sądu przyjęcie, że kluczowym momentem jest otwarcie spadku, pozwoli zapewnić większą przewidywalność i stabilność w obrocie prawnym.
Wobec powyższego, Sąd stwierdził, że określanie kręgu spadkobierców w aspekcie doliczania darowizn do substratu zachowku na bazie testamentu, który następnie został odwołany, pozostaje zabiegiem niecelowym i nieracjonalnym, bez względu na to, że krąg potencjalnych spadkobierców testamentowych w chwili dokonania darowizny mógłby zasadniczo odbiegać od kręgu osób faktycznie uzyskujących korzyści ze spadku. Nie ulega natomiast wątpliwości, że pojęcie spadkobiercy, którym operuje art. 994 § 1 k.c., nie może być ograniczane do spadkobierców z ustawy, albowiem bezterminowemu doliczeniu do substratu zachowku podlegają darowizny dokonane na rzecz spadkobierców, niezależnie od tytułu dziedziczenia.
Czy to również Twój przypadek?
Więcej cennych informacji na temat zachowku znajdziecie w zakładce w artykule pt. Ile wynosi zachowek – przykłady.
