Najpopularniejszą w Polsce od lat formą prowadzenia działalności jest jednoosobowa działalność gospodarcza popularnie nazywana JDG. Według danych opublikowanych przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii na dzień 1 stycznia 2022 r. w Polsce było zarejestrowanych w CEIDG 2,58 mln firm. U podstaw decyzji o samozatrudnieniu mogą leżeć różne przyczyny, począwszy od chęci posiadania większej elastyczności czasu pracy i niezależności od pracodawcy, aż po zdecydowanie się na taką formę ze względu na różne ulgi, jakie przysługują przedsiębiorcom prowadzącym JDG, czy także większe odformalizowanie i mniejsze koszty rozpoczęcia działalności w porównaniu z prowadzeniem działalności gospodarczej w formie spółki.
Do niedawna brakowało jednak rozwiązań prawnych, które umożliwiałyby kontynuowanie spadkobiercom prowadzenia biznesu po śmierci spadkodawcy. Była to z perspektywy osób rozpoczynających działalność i zastanawiąjących się nad formą jej prowadzenia istotna wada. Dopiero w 2018 r. została uchwalona i weszła w życie ustawa O zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Jeżeli osobie prowadzącej JDG zależy na dalszym prowadzeniu biznesu po jej śmierci, to powinna sięgnąć do przepisów tej ustawy i zastanowić się nad ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego. W dzisiejszym artykule odpowiemy na pytania, czym dokładnie jest zarząd sukcesyjny i jakie są zalety takiego rozwiązania; kto może ustanowić zarządcę sukcesyjnego; a także ustalimy czy aby zostać zarządcą trzeba spełnić jakieś wymagania, a jeżeli tak – to jakie.
Czym jest zarząd sukcesyjny i dlaczego warto go ustanowić?
Najprościej mówiąc zarząd sukcesyjny jest formą tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem, po śmierci przedsiębiorcy. Dzięki niemu następcy prawni spadkodawcy mają czas na zastanowienie, czy zamierzają kontynuować prowadzenie działalności, sprzedać ją, a może po prostu zamknąć i wykreślić z CEIDG. Zarząd wykonuje tzw. zarządca sukcesyjny – to on odpowiada za prowadzenie najpilniejszych i bieżących spraw przedsiębiorstwa do czasu uregulowania sytuacji spadkobrania. Sprawowanie zarządu nie jest jednak bezterminowe. Co do zasady, po dwóch latach od śmierci przedsiębiorcy zarząd wygasa i jedynie z ważnych ważnych powodów sąd może przedłużyć ten okres, na czas nie dłuższy niż 5 lat. Wśród najważniejszych argumentów przemawiających za ustanowieniem zarządu sukcesyjnego należy wymienić:
-
- możliwość zachowania ciągłości działania przedsiębiorstwa;
-
- wzrost liczby biznesów rodzinnych i wielopokoleniowych;
-
- pozostanie w mocy umów z dotychczasowymi pracownikami;
-
- zachowanie ciągłości wykonywania umów i kontraktów;
-
- możliwość sprawnego uzyskania przez zarządcę potwierdzenia wykonywania działalności reglamentowanej (koncesjonowanej lub wymagającej zezwolenia);
-
- zachowanie statusu przedsiębiorstwa jako płatnika podatku dochodowego i podatku VAT;
-
- w przypadku ustanowienia zarządcy przez samego przedsiębiorcę możliwość niezwłocznego przejęcia przez niego prowadzenia spraw firmy, bez konieczności udania się do notariusza;
Kto może ustanowić zarządcę sukcesyjnego?
Pierwszym sposobem jest ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przez samego przedsiębiorcę wpisanego do CEIDG. Wystarczy w tym celu wykonać trzy kroki:
-
- złożyć na piśmie oświadczenie o powołaniu zarządcy;
-
- uzyskać zgodę zarządcy w formie pisemnej;
-
- uzyskać wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG na podstawie złożonego wniosku.
W sytuacji, kiedy przedsiębiorca nie wyznaczył za życia zarządcy sukcesyjnego, takie prawo przechodzi na jego spadkobierców. Mogą oni w terminie dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy ustanowić zarządcę, jednakże wymagana jest przy tym zgoda spadkobierców, którzy posiadają 85% udziałów w spadku. Powołanie zarządcy drugim opisanym scenariuszem następuje przed notariuszem, który następnie zgłasza zarządcę do CEIDG.
Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?
Aby zostać zarządcą sukcesyjnym, nie jest konieczne posiadanie specjalistycznego wykształcenia, nie musisz też mieć żadnych innych szczególnych kwalifikacji, czy kursów. Wystarczy być osobą fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych i wobec której nie wydano zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Ponad to, jeżeli przedsiębiorca tak postanowił, zarządcą sukcesyjnym może być także dotychczasowy prokurent.
Warto w tym kontekście powiedzieć o jeszcze dwóch istotnych kwestiach. Po pierwsze zarządcą sukcesyjnym nie może być osoba prawna, a po drugie funkcję zarządcy sukcesyjnego może w jednym czasie pełnić tylko jedna osoba. Możliwe jest jedynie ustanowienie tzw. zarządcy rezerwowego, który zapewnia ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa, na wypadek gdyby zarządca „pierwszego wyboru” z jakiejkolwiek przyczyny nie mógłby sprawować tej funkcji.
Ustawa O zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej była odpowiedzią na praktyczne potrzeby rynku. Z jednej strony możemy obserwować w Polsce ciągle rosnącą liczbę JDG, z drugiej natomiast brakowało rozwiązań zapewniających możliwość ciągłości prowadzenia działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy, co godziło nie tylko w model biznesu rodzinnego, ale również stanowiło zagrożenie dla pracowników i kontrahentów takiego przedsiębiorcy[1]. O tym, jak potrzebna była omawiana regulacja najdobitniej świadczą statystyki: w 2020 r., czyli po zaledwie od dwóch latach od wejścia w życie ustawy zarządców sukcesyjnych było w Polsce już 19 tysięcy, a rok później prawie 30 tysięcy.
[1] Według szacunków Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii, wśród jednoosobowych przedsiębiorców jest 1 mln firm rodzinnych. Stanowią one ok. 36% polskich przedsiębiorstw, wytwarzają 10% PKB naszego kraju i zatrudniają nawet
połowę pracowników. file:///C:/Users/Szymon%20Malczak/Downloads/DK_GOV_broszura_Praktyczny_Poradnik_o_sukcecji_firm_jednoosobowych_201811.pdf, str. 9, dostęp: 28.10.2022 r.
