Wielu spadkobierców może spotkać się z problemem rozliczenia nakładów poniesionych przez nich na poszczególne składniki masy spadkowej. Sytuacją często pojawiającą się w praktyce są nakłady czynione przez jednego ze spadkobierców na nieruchomość spadkową. Warto w tej sytuacji odpowiedzieć sobie na pytanie czy wydatki dokonane celem utrzymania danego składnika masy spadkowej mogą zostać uwzględnione przy dziale spadku a jeśli tak, czy spadkobiercy opłaca się takiego rozliczenia dokonać ?
Stwierdzenie nabycia spadku a dział spadku.
Należy pamiętać, że nabycie spadku (notarialne lub sądowne) nie powoduje przejścia na spadkobiercę praw i obowiązków wchodzących w skład spadku, a jedynie potwierdza dokonanie się przejścia masy spadkowej w momencie otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkobiercy. Kolejnym, niezbędnym z punktu widzenia rozliczenia nakładów na nieruchomość spadkową etapem, jest przeprowadzenie działu spadku.
To właśnie w postępowaniu o dział spadku, nie zaś w postępowaniu o stwierdzenia nabycia spadku, uwaga sądu koncentruje się na składzie majątku spadkowego oraz ewentualnych nakładach poczynionych przez poszczególnych spadkobierców na tę masę majątkową. Zgodnie z art. 686 kodeksu postępowania cywilnego w postepowaniu działowym sąd rozstrzyga między innymi o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów
i spłaconych długów spadkowych.
Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi
Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. Oznacza to z kolei konieczność zidentyfikowania przedmiotów wchodzących w skład spadku ale również ich stanu z chwili jego otwarcia. Natomiast wartość spadku sąd ustala już według chwili dokonania działu. Opisane rozróżnienie jest dla naszych Klientów niezwykle istotne, szczególnie gdy w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość, na którą już po otwarciu spadku, czynili oni jako spadkobiercy, bardzo często w okresie kilku lub kilkunastu lat nakłady, nierzadko znacząco zwiększające jej wartość.
Przykład praktyczny: w dacie śmierci spadkodawcy dom mieszkalny znajdował się w budowie. Po jego śmierci w ciągu następnych dwóch lat jeden ze spadkobierców dokończył budowę domu, rozbudowując go o np. garaż lub dodatkową kondygnację. Sąd dokona zatem wyceny nieruchomości wg. jej stanu z chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) ale zastosuje ceny według chwili dokonania działu.
Wnosząc o rozliczenie nakładów w postępowaniu działowym należy zatem wskazać szacunkową wartość rynkową nieruchomości i poczynionych nakładów. Powyższe twierdzenia w miarę możliwości warto również oprzeć o zgromadzony przez spadkobiercę materiał dowodowy. W wielu sprawach konieczne będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego, który dokona szczegółowych wyliczeń, na podstawie których sąd rozliczy następnie nakłady.
Nakłady mogą mieć przy tym postać finansową, rzeczową lub poczynionej pracy, warto mieć to na uwadze zastanawiając się co będzie przedmiotem roszczenia o zwrot poczynionego nakładu. Jest nim bowiem wartość danego nakładu, ustalona w chwili jego zwrotu.
W przypadku nakładu pieniężnego, roszczenie o jego zwrot nie będzie zatem obejmowało nominalnej, wykorzystanej przez spadkobiercę kwoty, lecz wyrażoną w pieniądzu wartość powstałą w nieruchomości spadkowej na skutek uczynionego nakładu.
Rozliczenie nakładów w dziale spadku
Powszechnie w orzecznictwie przyjmuje się, iż rozliczenie nakładów w drodze postępowania działowego obejmuje jedynie nakłady konieczne, przez które należy rozumieć nakłady, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania z niej zgodnie z przeznaczeniem – dokonane za zgodą większości współwłaścicieli, zatem zgodnie z zasadami zarządu rzeczą wspólną, oraz inne, tj. przekraczające zakres zwykłego zarządu: użyteczne i zbytkowe, kolejno: dokonane w celu ulepszenia rzeczy oraz służące nadaniu rzeczy cech odpowiadających upodobaniom posiadacza, zaspokojeniu jego potrzeb estetycznych – dokonane za zgodą wszystkich współwłaścicieli.
Warto również zwrócić uwagę, iż nasze roszczenie o zwrot nakładów uczynionych na nieruchomość spadkową przysługuje przeciwko tym z pozostałych spadkobierców, którzy byli współspadkobiercami tej rzeczy wspólnej w dacie czynienia nakładów.
W przypadku z kolei gdy nakład poczyniony był nie w ramach zarządu rzeczą wspólną, lecz jako nakład na tę cześć rzeczy wspólnej, z której spadkobierca korzystał samodzielnie, z wyłączeniem innych współuprawnionych, to do rozliczenia takiego nakładu nie mają zastosowania zasady odnoszące się do stosunkowego ponoszenia wydatków i ciężarów związanych z rzeczą wspólną, a nakłady dokonane niezgodnie z zasadami zarządu rzeczą wspólną, winny zostać rozliczone na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Zgłoszenie roszczeń we właściwym momencie
Jak wskazaliśmy wcześniej, to właśnie w postępowaniu o dział spadku, sąd zobligowany jest do rozpatrzenia roszczeń spadkobiercy z tytułu nakładów czynionych na rzecz wspólną wchodzącą w skład masy spadkowej. Warto wiec pamiętać, iż po prawomocnym zakończeniu postepowania działowego niedopuszczalne jest dochodzenie przez jego uczestników roszczeń o zwrot nakładów poczynionych na nieruchomość wchodzącą w skład masy spadkowej. Niezgłoszenie zatem wskazywanych roszczeń przez uczestnika postępowania o dział spadku prowadzić będzie do utraty możliwości dochodzenia ich w innym postępowaniu. Nie będą miały też znaczenia powody niezgłoszenia w zakończonym postępowaniu działowym roszczenia o rozliczenie takich nakładów.
Różnorodność sytuacji dotyczących spadkobrania i związanego z nim rozliczania nakładów każdorazowo wymaga osobnej i specjalistycznej analizy prawnej, warto jednak zwrócić uwagę
na zasygnalizowane powyżej, podstawowe kwestie, odnoszące się przede wszystkim do samego pojęcia nakładu oraz ich rodzajów jak również właściwego momentu formułowania związanych z nakładami roszczeń. W przypadku wątpliwości warto również zgłosić się po pomoc do specjalistów, tak by ewentualnie sformułowane roszczenia w jak najpełniejszy sposób odzwierciedlały interesy spadkobiercy.
