Artykuł omawia termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popada w stan opóźnienia, co warunkuje naliczanie odsetek ustawowych. Wyjaśnia, że określenie tego terminu zależy od indywidualnych okoliczności sprawy i momentu, w którym zobowiązany poznał wszystkie istotne fakty umożliwiające ocenę zasadności roszczenia. Przywołuje również rozbieżności w orzecznictwie oraz znaczenie wyroku Sądu Najwyższego w tej kwestii.
Wyrok
Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z dnia 17 maja 2018 r.
I ACa 1210/17
Teza: Termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia – warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych – należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania lub dopiero w dacie wyrokowania.
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia SA Tomasz Ślęzak.
Sędziowie: SA Lucyna Świderska-Pilis, SO del. Joanna Głogowska (spr.).
Zgodnie z art. 481 § 1 k.p.c.: jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Kwestia określenia, od jakiej daty należą się uprawnionemu do zachowku odsetki ustawowe od kwoty zachowku rozstrzygana jest niejednolicie.
Obok poglądu wskazanego w apelacji, że odsetki powinny być zasądzane od daty wyrokowania bo z tą chwilą ustala się wartość majątku spadkowego prezentowany jest pogląd, że do określenia terminu spełnienia świadczenia z tytułu należnego uprawnionemu zachowku stosuje się art. 455 k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Ustalenie terminu spełnienia świadczenia następuje więc w wyniku wezwania dłużnika (spadkobiercy) do zapłaty.
Wskazać jednak trzeba, że bezwzględne stosowanie tej zasady nie zawsze jest możliwe, ponieważ co do zasady wierzyciel nie ma kompetencji do ustalenia wysokości zachowku w drodze jednostronnego oświadczenia woli (wezwania do zapłaty), a sama wysokość roszczenia może być pomiędzy stronami sporna np. w konsekwencji braku zgody co do składu lub wartości spadku, zasadności wydziedziczenia, czy zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez osobę dochodzącą zachowku (art. 5 k.c.), tym niemniej roszczenie o zachowek jest od początku długiem pieniężnym, a sporny charakter może mieć zarówno zobowiązanie terminowe jak i bezterminowe.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r., II CSK 403/12, Lex 1314389) które to orzeczenie Sąd Apelacyjny w pełni podzielił termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia – warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych – należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy.
O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania lub dopiero w dacie wyrokowania.
W okolicznościach przedmiotowej sprawy w testamencie spadkodawcy zamieszczono rozstrzygnięcie o wydziedziczeniu córki, a powódki w tej sprawie. Skuteczność wydziedziczenia podlegała ocenie sądu stąd też dopiero po wydaniu rozstrzygnięcia przez sąd I instancji można mówić o pozostawaniu przez pozwanego w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia.
