Zachowek stanowi termin prawniczy, który oznacza prawo do żądania zapłaty proporcjonalnej wartości spadku, która przysługiwałaby w przypadku dziedziczenia zgodnie z prawem. Zgodnie z artykułem 991 § 1 kodeksu cywilnego, zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy zostaliby powołani do spadku zgodnie z prawem, przysługuje 1/2 wartości udziału spadkowego, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy to udział może wynieść 2/3.
Podczas szukania podstawowej obrony przed roszczeniem o zapłatę zachowku, pierwszym krokiem jest ustalenie czy z takim roszczeniem występuje uprawniona osoba. Istnieje możliwość, że osoba, która zgłasza roszczenie o zapłatę zachowku, nie ma prawa do takiego roszczenia.
Przedawnienie zachowku
Następnie należy sprawdzić termin, w którym osoba uprawniona domaga się zapłaty zachowku. Jest to istotne ze względu na fakt, że roszczenie o zachowek podlega przedawnieniu. Zgodnie z odpowiednimi przepisami kodeksu cywilnego, roszczenie przedawnia się po upływie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu lub od dnia otwarcia spadku.
Wydziedziczenie w testamencie
Kolejnym krokiem jest dokładna analiza treści testamentu, jeśli dziedziczenie nastąpiło na jego podstawie. Istnieje możliwość, że spadkodawca skorzystał z prawa do wydziedziczenia. Ważne jest zrozumienie, że wydziedziczenie nie jest tożsame z pojęciem testamentu negatywnego, który wyklucza spadkodawcę ustawowego z dziedziczenia. Wykluczenie z dziedziczenia za pomocą testamentu negatywnego nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do upłynnienia, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1975 r., sygn. akt III CZP 14/75.
W zależności od konkretnej sytuacji życiowej, roszczenie o zapłatę zachowku może być całkowicie lub częściowo niezasadne, jeśli spadkobierca postąpił wobec spadkodawcy szczególnie naganne. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 marca 2018 r., sygn. akt IV CNP 10/17 orzekł, że niezależnie od możliwości pozbawienia spadkobiercy prawa do zachowku w sytuacjach określonych w art. 928 i art. 1008 kodeksu cywilnego, istnieje również możliwość obniżenia lub pozbawienia prawa do upłynnienia na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego z powodu nieodpowiedniego zachowania uprawnionego wobec spadkodawcy zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
Ostatecznie, należy zweryfikować, czy osoba składająca roszczenie o zapłatę zachowku wcześniej złożyła oświadczenie o zrzeczeniu się dziedziczenia. Taka osoba jest traktowana jakby nie dożyła otwarcia spadku. Warto odwołać się tutaj do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2019 r., sygn. akt II CZP 23/19, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że dalszy zstępny spadkodawcy nie ma prawa do upłynnienia po nim, jeśli w przypadku dziedziczenia testamentowego zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku zgodnie z prawem.