Ze statystyk opublikowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości za I kwartał 2022 r. wynika, że średni czas rozpatrywania spraw w Sądach Rejonowych, toczących się w postępowaniu nieprocesowym, to około 10 miesięcy. Te same statystyki wskazują również, że przed Sądami Rejonowymi jest 587 spraw, które toczą się dłużej niż 5 lat, przy czym spraw rozpoznawanych już przez 8 lat jest 155. Przedstawione statystyki wskazują, że każda sprawa może spotkać się z przeszkodami pilnego jej rozpoznania. Dodać należy, że oba tytułowe postępowania, o dział spadku oraz o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości, są rozpoznawane zgodnie z przepisami o postępowaniu nieprocesowym.
Czy w toku przedłużającego się postępowania o dział spadku może dojść do zasiedzenia nieruchomości?
Instytucja zasiedzenia nieruchomości, przewidziana w przepisach kodeksu cywilnego, pozwala na nabycie na własność nieruchomości, jeżeli posiadacz włada nią nieprzerwanie od lat 20 jako posiadacz samoistny w dobrej wierze, chyba że uzyskano posiadanie w złej wierze, wtedy zasiedzenie następuje z upływem 30 lat. Natomiast w toku postępowania o dział spadku dochodzi do podzielenia masy spadkowej między spadkobierców.
Tytułowe pytanie tym bardziej się aktualizuje, kiedy zawiadywana nieruchomość wchodzi do masy spadkowej, która ma zostać podzielona w toku postępowania o dział spadku.
Do zasiedzenia nieruchomości, nabycia jej prawa własności przez posiadacza, dochodzi z mocy prawa wraz z upływem terminu określonego w ustawie (uchwała SN z 19.12.1968 r., sygn. akt III CZP 106/68). Wydawane przez sąd w sprawie o zasiedzenie nieruchomości orzeczenie ma charakter deklaratoryjny, tj. stwierdza o istniejącym już prawie.
Powyższe informacje pozostają o tyle istotne, iż pełna analiza tematu wymaga rozpoznania dwóch ewentualnych scenariuszy: (1) kiedy w toku biegu terminu zasiedzenia nieruchomości dochodzi do wszczęcia postępowania o dział spadku; (2) zasiedzenia nieruchomości, które nastąpiło przed wszczęciem postępowania o dział spadku.
Scenariusz 1
Worzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że skutek w postaci przerwania biegu zasiedzenia wywiera akcja skierowana przeciwko posiadaczowi podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia (postanowienie SN z 2.04.1997 r., sygn. akt II CKN 69/97). W ugruntowanym orzecznictwie przyjmuje się, że złożenie wniosku o dział spadku przerywa bieg zasiedzenia nieruchomości, która wchodzi w skład spadku wobec współspadkobierców (postanowienie SN z 22.08.2007 r., sygn. akt III CSK 41/2007). Powyższe w uproszczeniu oznacza, iż jeżeli od rozpoczęcia biegu terminu zasiedzenia, do dnia złożenia wniosku o dział spadku, nie upłyną termin 20 lub ewentualnie 30 lat, wtedy Sąd nie wyłączy z postępowania o dział spadku spornej nieruchomości. Samo przedłużanie się postępowania o dział spadku nie będzie miało wpływu na zasiedzenie nieruchomości, gdyż bieg tego terminu wstrzymał swój bieg.
Scenariusz 2
Jeżeli do zasiedzenia nieruchomości doszło zanim wszczęto postępowanie o dział spadku należy ustalić, czy posiadacz nieruchomości zgłosił już swoje roszczenie przed sądem składając właściwy wniosek. Jeżeli taki wniosek został już do sądu wniesiony, wtedy sąd rozpoznający sprawę o dział spadku dokona także rozpoznania wniosku o zasiedzenie nieruchomości, ustalając w postępowaniu działowym, czy sporna nieruchomość wchodzi w skład spadku (postanowienie SN z 25.1.2018 r., IV CZ 105/17). Jeżeli jednak posiadacz nieruchomości nie złożył do sądu wniosku o stwierdzenie zasiedzenia zanim doszło do złożenia wniosku o dział spadku, wtedy konieczne staje się podniesienie przez posiadacza nieruchomości odpowiedniego zarzutu przed sądem działu spadku (postanowienie SN z 16.12.2011 r., V CSK 24/11). W obu opisanych w tym scenariuszu wypadkach, jeżeli do zasiedzenia nieruchomości doszło zanim wniesiono do sądu sprawę o dział spadku, przedłużający się tok tego postepowania, nie powinien mieć wpływu na sytuację prawną posiadacza nieruchomości. Posiadacz nieruchomości z chwilą upływu terminu końcowego zasiedzenia stał się jej właścicielem.
Przedłużające się postepowanie o dział spadku – podsumowanie
Podsumowując dotychczasowe wskazania, podkreślenia wymaga, iż sprawa zasiedzenia nieruchomości może mieć olbrzymie znaczenie dla sprawy o dział spadku. Istotną kwestią dla zasiedzenia nieruchomości jest prawidłowe ustalenie terminu w jakim to zasiedzenie rozpoczęło oraz zakończyło swój bieg. Fakt upływu biegu terminu zasiedzenia nieruchomości będzie miał również znaczenie dla ewentualnego zawieszenia postępowania o zasiedzenie nieruchomości w sytuacji, której nie doszło do zakończenia biegu terminu zasiedzenia, a jednocześnie wszczęto sprawę o dział spadku. Nie zmieni przy tym sytuacji prawnej posiadacza nieruchomości okoliczność przedłużającego się postępowania o dział spadku – bieg terminu zasiedzenia nieruchomości został zawieszony. Zawsze więc skuteczność wniosku, czy też zarzutu dotyczącego stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości, zależeć będzie od prawidłowego ustalenia terminu, w którym rozpoczął oraz zakończył się bieg zasiedzenia.
